Voor een gezonde onderneming is het van belang dat er sprake is van een sterke interne consensus tussen belanghebbenden. De bewustheid dat elk genomen besluit niet alleen gevolgen heeft voor de bestuurder, maar ook voor de aandeelhouders en zelfs betrokken werknemers, is fundamenteel. Het is voor de duurzaamheid van de onderneming belangrijk om een balans te vinden tussen de verschillende verschillende afdelingen. De kracht van een onderneming wordt vaak geopenbaard in de mate waarin de (feitelijk) minst belangrijke persoon zich toch belangrijk voelt. 

In de wet zijn specifieke maatregelen getroffen om de structuur binnen besloten en naamloze vennootschappen te waarborgen. Hiervoor zijn drie functies te onderscheiden: het bestuur, de toezichthouders en de algemene vergadering (de aandeelhouders van de vennootschap). De waarborging van een goede ‘corporate governance’ binnen de onderneming wordt gerealiseerd door de toezichthouders. Het is de taak van de toezichthouders om te controleren of bestuurders binnen de onderneming hun taken goed vervullen. Bij ondernemingen die gebruik maken van een zogeheten two-tier model wordt de toezichthouder ‘de raad van commissaris’ genoemd. De rol van de toezichthouder wordt steeds belangrijker aangezien veel aandeelhouders vaak te schappelijk zijn over de reguleringen en samengestelde statuten van een vennootschap. De aandacht gaat voornamelijk naar hoeveel winst er wordt uitgekeerd en hoe vaak dat gebeurt. Dit kan ervoor zorgen dat er besluiten worden genomen die primair gezien niet in het belang zijn van de betrokken aandeelhouders. 

The agency problem

De aandeelhouder staat in hiërarchie onder de bestuurders van een vennootschap, zelfs wanneer een aandeelhouder veel vermogen heeft in de onderneming. In de praktijk komt het vaak voor dat aandeelhouders hier onwetend over zijn. In een uitspraak van de Hoge Raad (Forumbank Arrest) deed zich een geschil voor. De algemene vergadering bepaalde dat het bestuur aandelen moest inkopen als verkapte structuur om de aandeelhouders te bevorderen. Het bestuur was het hier niet mee eens. De vraag was dan ook of de algemene vergadering bevoegd is om bestuurders taken op te leggen. Hieruit concludeerde de Hoge Raad dat de algemene vergadering ondergeschikt is aan het bestuur. Zoals er in het Forumbank arrest een discrepantie was van belangen, is dat in de hedendaagse praktijk soms ook het geval. Nog te veel aandeelhouders en werknemers zijn niet bewust van het feit dat hun persoonlijk belang niet altijd in correlatie is met het belang van de bestuurders van de vennootschap. 

Belangenverstrengelingen komen steeds vaker voor bij vennootschappen. Bestuurders en aandeelhouders kunnen bijvoorbeeld botsen als het gaat om handelingen die verricht moeten worden voor de continuïteit van de vennootschap. Een voorbeeld is dat bestuurders besluiten de winsten te investeren in het bedrijf voor operationele doeleinden in plaats van deze uit te keren aan de aandeelhouders. Als aandeelhouder is het dus aan te raden om een proactieve houding aan te nemen, zeker omdat bestuurders beschikken over informatie-voordeel bij besluiten. Het is zelfs zo dat een bestuurder pas achteraf verantwoording hoeft te geven voor besluiten die zijn gemaakt  binnen de onderneming, tenzij dit in de statuten anders is bepaald. Een goed voorbeeld is de uitspraak van de Hoge Raad over het bestuur van ABN Amro. De vraag was of het bestuur goedkeuring moest krijgen van de algemene vergadering voordat bepaalde handelingen kon worden verricht, echter, de Hoge Raad concludeerde dat het bestuur geen goedkeuring nodig had. Dienovereenkomstig werd bepaald dat er achteraf pas verantwoording gegeven mocht worden en de bestuurders dus niet verplicht waren om dit vooraf het besluit te doen. Als aandeelhouder kun je dus te maken hebben met de informatie-voordeel van bestuurders. 

Informatie-voordeel van bestuurders

Een naamloze vennootschap met aandeelhouders en werknemers over de hele wereld hebben in beginsel is een betrekkelijk algemene en brede constructie. Enigszins begrijpelijk, omdat de regulering op landelijk en soms internationaal niveau plaatsvindt. Als aandeelhouder kun je daardoor achterlopen op de  fluctuaties en wijzigingen binnen de onderneming. Bestuurders zijn de eerste personen die inzage hebben over de veranderingen en innovatieve ideeën die in de toekomst worden geïmplementeerd. Dit wordt het ‘informatie-voordeel van bestuurders’ genoemd. Regelmatig wordt er dan een aandeelhoudersvergadering georganiseerd om de aandeelhouders op de hoogte te stellen. Toch is dit initiatief niet altijd effectief. Aandeelhouders bij grote vennootschappen kunnen dusdanig verspreid zijn dat het soms lastig is om zo een vergadering bij te wonen. Sommige aandeelhouders kunnen bijvoorbeeld in het buitenland zijn of hebben er simpelweg geen behoefte aan. De drempel tussen bestuurders en aandeelhouders vergroot zich daardoor heel snel.  

De aandeelhouder in het bestuur

Een manier om informatie-voordeel van bestuurders tegen te gaan is om bestuurders te hebben die aandeelhouders zijn van dezelfde onderneming. Bij kleinschalige en besloten vennootschappen komt dit regelmatig voor. Desalniettemin kunnen zich hierin ook verschillende complicaties voordoen. Onenigheid in een bestuur waarin de bestuurders ook aandeelhouders zijn, weegt heel zwaar. Op het moment dat een bestuurder wil opstappen, is er een groot risico dat de bestuurder ook geen aandeelhouder meer wil zijn. Bij een conflict kan de hele onderneming stil komen te staan. Het heeft voordelen en nadelen.

Checks and balances

Het populaire fenomeen dat vaak gerelateerd wordt aan de overheid openbaart ook bij privaatrechtelijke rechtspersonen een groot niveau van doeltreffendheid. Op het moment dat er sprake is van een duidelijke en accurate ‘checks and balances’, zal gezien worden dat de belangen en invloeden van verschillende partijen goed worden afgewogen. De hoogste hiërarchie is dan niet het bestuur, maar de statuten en reglementen die op lange termijn zijn afgesproken. Er zullen constructies gecreëerd moeten worden die deze statuten en regels waarborgen en beschermen. Wanneer je als aandeelhouder het bestuur wantrouwt, kun je een enquêteverzoek indienen. Deze mogelijkheid staat ook open voor bestuurders tegenover aandeelhouders. Bij een enquêteverzoek zijn er drie fases. In de voorfase worden de bezwaren gemaakt voor de partij die gewantrouwd wordt. Als de partijen daar niet voor uitkomen, is er een mogelijkheid om het proces naar de eerste fase te brengen. Bij de eerste fase wordt er door de ondernemingskamer getoetst of er gegronde redenen zijn om aan het beleid te twijfelen. De ondernemingskamer doet dan een onderzoek binnen de onderneming. In de tweede fase wordt de vaststelling van wanbeleid vastgesteld op basis van de resultaten van het onderzoek. Praktische consequenties daarop zijn schorsing of vernietiging van besluiten, overdracht van aandelen en soms zelfs ontbinding van de rechtspersoon.

Heb je nog vragen over de verhoudingen tussen de aandeelhouder en bestuurder?
Contacteer ons!